Tokom 2018. godine Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, u okviru projekta „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, kroz posebno pripremljeni stručne priloge (tekst i odabrane fotografije), tokom 47 sedmica ove godine, prezentuje isto toliko nacionalnih spomenika sa područja Tuzlanskog kantona, koja ujedno predstavljaju najvrijednija dobra našeg naslijeđa.
Prezentovanje pojedinih nacionalnih spomenika a u cilju nihovog afirmisanja u javnosti nastavljamo sljedećim prilogom:
Prahistorijska gradina Grabovik, Srebrenik – arheološko područje
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika 2006. godine, proglasila je Arheološko područje – Prahistorijska gradina na lokalitetu Grabovik-Zaketuša, iznad sela Straža, općina Srebrenik, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Nacionalni spomenik čini prahistorijska gradina.
Prahistorijska gradina Grabovik-Zaketuša nalazi se na planini Majevica. Brdo Grabovik je blizu sela Straža, tačnije nalazi se iznad sela Zahirovići, na koti Grabovik, visokoj 686 m nadmorske visine. Uži lokalitet u kojem se nalazi kota Grabovik zove se Zaketuša. Ovaj predio je udaljen od Srebrenika ka istoku oko 10 km.
Na lokalitetu Grabovik-Zaketuše prije petnaestak godina pronađeni su prvi primjerci keramike koji su prema tipologiji datirani u kasno bronzano doba, tj. na prelom između II i I milenija stare ere, te primjerci keramike iz perioda željeznog doba (okvirno datiranje od 9 do 3 ili 1 stoljeća stare ere).
Početkom 2013. godine radni tim Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona je izvršio terenski obilazak i rekognosciranje lokaliteta, pri čemu je prikupljen veći broj keramičkih nalaza. Uvidom u pronađeni materijal može se zaključiti da je riječ o gradinskom naselju iz kasnog bronzanog doba (kulturna grupa Vis-Pivnica). Novost predstavlja pronalazak dva mikrolitska kremena oruđa, koja odgovaraju onima iz kasne faze vinčanske kulture, što ukazuje na mogućnost da je lokalitet poslužio kao pribježište nekoj neolitskoj populaciji u ranoj fazi eneolita. Opći zaključak je da lokalitet predstavlja vrijedno arheološko nalazište koje zaslužuje odgovarajuću zaštitu, a u slučaju moguće devastacije – obavezna zaštitna iskopavanja.
Inače, brdo Grabovik (na starim kartama Krš), predstavlja dominantno uzvišenje (686 m), dosta strmih strana. Sjeverna padina je najmanje strma i spušta se nekih sedamdesetak metara do prijevoja, kojim je Grabovik vezan za susjedni brdski masiv Okresanice, odnosno greben Majevice. S te strane se i najlakše pristupa lokalitetu. Vrh uzvišenja predstavlja veći zaravnjeni plato.
Pretpostaviti je da kameni materijal sa sjevernog dijela brda potječe iz fortifikacijskih elemenata prahistorijske gradine, odnosno suhozidnog bedema. Taj bedem se po svoj prilici pružao samo uz sjevernu ivicu platoa – upravo na tom pravcu ta ivica je i najoštrija i primjećuju se tragovi vještačkog niveliranja terena.
Nađeno je i nekoliko manjih grumenova kućnog lijepa, u vidu crvenkaste pečene zemlje, jedan kremeni odbitak i jedan lijepo oblikovani kremeni nožić. Najveći broj nalaza su fragmenti keramike. Keramika pronađena na lokalitetu Grabovik-Zaketuša pokazuje paralele sa keramičkim nalazima sa ranije otkrivenih gradinskih naselja sjeveroistočne Bosne: Vuknić kod Gračanice, Tulović kod Banovića, Stupari kod Lukavca, zatim Bučica iznada Gračanice i Arnautsko brdo između Donje i Gornje Orahovice, kao i sa keramikom poznatih nalazišta Vis kod Dervente i Pivnica kod Odžaka.
Drugim riječima, pronađeni materijal svrstava gradinu Grabovik-Zaketuša u kulturnu grupu Vis-Pivnica. Ova se grupa javlja nakon dezintegracije kulturne grupe Barice-Gređani, krajem Ha A1 perioda (1200.-1100. god. p.n.e.), a karakterizira je upravo naseljavanje dominantnih uzvišenja i izgradnja gradinskih naselja, zaštićenih fortifikacijskim elementima. Keramika grupe Vis-Pivnica okvirno pripada kompleksu kulture polja sa žarama, uz utjecaje srednjobosanske kulturne grupe s juga, te bosutske grupe sa istoka. Neki nalazi su iz Ha B3 faze (800.-750. godine p.n.e.).
Nalazi kamenih alatki upućuju da je lokalitet Grabovik-Zaketuša vjerovatno bio naseljen još u kasnom neolitu, tačnije na samom njegovom izmaku, negdje koncem 4. milenija stare ere.
Prahistorijska gradina na brdu Grabovik predstavlja tipičnu prahistorijsku, odnosno kasnobrončano dobnu gradinu, što potvrđuje i dosta obilan keramički materijal. Među do sada poznatim gradinskim naseljima sjeveroistočne Bosne, ova gradina se izdvaja u red najvećih i najznačajnijih.
Pošto ova gradina predstavlja značajno arheološko nalazište, uz saradnju Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, prije nekoliko godina ovaj lokalitet su istraživali i arheolozi iz Slovenije. Prikupljen je značajan arheološki materijal, te će njihova analiza dati nova saznanja o ovom nacionalnom spomeniku Bosne i Hercegovine.
Projekat „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, tokom 2018. godine, provodi Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, uz saglasnost i podršku nadležnog Ministarstva za kulturu, sport i mlade TK.
